Ceny zbóż, notowania, aktualności

W bieżącym sezonie nastąpiły znaczące zmiany na światowej mapie produkcji i handlu zbożami. Do tradycyjnych największych eksporterów dołączyła Ukraina, a Rosja zwiększyła swoje znaczenie jako globalnego gracza i jak wskazują na to prognozy, ten sezon może stanowić początek reorganizacji sił na światowym rynku zbóż.

Po dwóch latach nieurodzaju i rekordowych cena, wysokie zbiory w 2008 r. w skali świata wpłynęły na silne obniżki cen ziarna. Były one tym głębsze, iż odwrócenie się trendu spowodowało wycofanie kapitału przez instytucje finansowe z rynków terminowych, pogłębiając spadek notowań cen zbóż. Bieżący sezon wyróżniają również silne wahania cen spowodowane trudnym do ocenienia przez rynek wpływem kryzysu finansowego na sektor, zarówno po stronie popytowej, jak i podażowej.

Według szacunków Międzynarodowej Rady Zbożowej łączny udział eksportu zbóż z Rosji i Ukrainy wyniesie 15,7 proc. wolumenu globalnej wymiany handlowej. W trwającym sezonie zboże pochodzące z Basenu Morza Czarnego należało do najtańszych na świecie i wywierało silną presję na spadek cen ziarna w transakcjach międzynarodowych, w szczególności w drugiej połowie 2008 roku. Było to wynikiem gwałtownego wzrostu produkcji zbóż w tym regionie. Całkowite zbiory zbóż w Rosji w ubiegłym roku zwiększyły się w porównaniu z 2007 r. o 31 proc. do 105 mln ton, a na Ukrainie o 81 proc. do 52,5 mln ton. Dla porównania według styczniowej prognozy Rady, produkcja zbóż w Unii Europejskiej wzrosła w tym okresie o 23 proc., a w USA spadła o 3 proc. Zbiory na Ukrainie przekroczyły w bieżącym sezonie całkowitą powierzchnię magazynowa w tym kraju szacowaną na ok. 30 mln ton, co bezpośrednio po zbiorach przekładało się na duży spadek cen eksportowych.

Rząd ukraiński w związku z trudną sytuacją gospodarczą ma bardzo ograniczone możliwości podejmowania działań interwencyjnych, natomiast w Rosji podjęto działania mające na celu ustabilizowanie sytuacji na rynku wewnętrznym, między innymi poprzez otwarcie skupu interwencyjnego. Do połowy lutego 2009 r. w Rosji skupiono 7,3 mln ton zbóż, głównie pszenicy, za łączną kwotę 33,9 mld RUB. Według danych Reutersa pszenicy klasy 3 zakupiono 1,76 mln ton, klasy 4 ponad 2 mln ton, a klasy 5 blisko 1,8 mln ton. Poza tym do skupu trafiło 154 tys. ton żyta konsumpcyjnego, 933 tys. ton jęczmienia paszowego oraz 285 tys. ton kukurydzy. Z wypowiedzi rosyjskiego ministra rolnictwa wynika, iż docelowo rząd zamierza zakupić 20 mln ton zbóż.

Według rosyjskiego Ministerstwa Rolnictwa, całkowita powierzchnia magazynowa przygotowana pod skup interwencyjny wynosi 11,8 mln ton (392 elewatory) i jest w dalszym ciągu zwiększana.

Według danych resortu, dziennie skupowanych jest 210-230 tys. ton zbóż. W dniu 12 stycznia 2009 r. rząd rosyjski, jak deklaruje po raz ostatni, podniósł ceny skupu interwencyjnego w wybranych centralnych regionach kraju oraz Nadwołżańskim i Północno-Zachodnim Okręgu Federalnym. W przypadku pszenicy konsumpcyjnej 3 klasy nowa cena wzrosła do 6,85 tys. RUB/t (216 USD/t[1]) z 5,50-6,00 tys. RUB/t (174-189 USD/t), natomiast pszenica 4 klasy skupowana jest w tych regionach po 6,25 tys. RUB (197 USD/t). Ceny te obejmują 10 proc. VAT.

Oferowane stosunkowo wysokie ceny skupu interwencyjnego zmniejszyły ilość zboża kierowanego na eksport, co przełożyło się na ograniczenie podaży ziarna na rynku globalnym i podwyżki jego cen w styczniu i na początku lutego bieżącego roku (rosyjski eksport zbóż w grudniu ubiegłego roku spadł do 1,8 mln ton, wobec 3,0 mln ton we wrześniu).

Rząd Rosji dysponując wysokimi zapasami zbóż, zwiększył swoją możliwość wpływania na sytuację na rynku wewnętrznym, jak również oddziaływania na rynek światowy. Między innymi w celu zarządzania zgromadzonym zbożem, rząd Rosji zamierza utworzyć przedsiębiorstwo (United Grain Company - OZK), które będzie zajmować się eksportem zbóż, budową elewatorów i terminali, jak również kolejowym transportem ziarna. Przedsiębiorstwo ma powstać na bazie Federalnej Agencji ds. Regulacji Rynku Żywności Ministerstwa Rolnictwa, która w 2008 r. została przekształcona w spółkę akcyjną. Początkowo udziały państwa w OZK mają wynosić 100 proc. i stopniowo zostać ograniczone do 25 proc. plus jedna akcja. Ocenia się, iż OZK osiągnie udziały w rynku rosyjskim niemniejsze niż 50 proc. Realizacja tego projektu będzie oznaczać ograniczenie obszaru działania prywatnych eksporterów.

Zboże rosyjskie wraz z silniej, aniżeli euro słabnącym rublem wobec dolara, pozostaje tańsze od unijnego, czy amerykańskiego. Oczekuje się, iż rubel rosyjski w I kw. bieżącego roku będzie w dalszym ciągu osłabiał się, co wpłynie na dalszy wzrost konkurencyjności zboża rosyjskiego. Rząd rosyjski zapowiedział również przeznaczanie 30 mld RUB na wsparcie eksportu. Obecnie największą konkurencję dla zboża rosyjskiego na tradycyjnych rynkach zbytu (Środkowy Wschód i Afryka) stanowi ziarno z Ukrainy oraz UE.

Działania interwencyjne w Rosji mają wpływ na kształtowanie się cen w całym basenie Morza Czarnego. Bardzo duże interwencyjne zakupy ziarna w Rosji wpłynęły na zbliżenie się cen pszenicy w całym regionie do zakresu cen interwencyjnych. Ceny pszenicy na Ukrainie i w Kazachstanie w połowie lutego były zbliżone do cen płaconych za to zboże producentom w Rosji.

Mimo wsparcia rządu, niskie ceny zbóż oraz kryzys finansowy wpłynął na pogorszenie sytuacji ekonomicznej rosyjskich producentów rolnych, którzy mają problemy ze spłatą zaciągniętych w 2008 r. zobowiązań. Rząd rosyjski współpracuje z największymi bankami w celu znormalizowania sytuacji. Szacuje się, iż w 2009 r. całkowite zadłużenie producentów rolnych w Rosji wyniesie 886 mld RUB. Rosyjski Minister Rolnictwa zapowiedział również, iż banki zależne od rządu (Rosselkhozbank i Sberbank) zapewnią rolnikom 120 mld RUB (3,33 mld USD wg kursu z 24.02.09 r.) krótkoterminowych kredytów na zakup materiału siewnego zbóż jarych.

Sytuacja ukraińskich producentów zbóż pozbawionych bezpośredniej pomocy państwa jest znacznie trudniejsza, co przekłada się na dane o powierzchni zasiewów oraz szacunków odnośnie nawożenia, a w konsekwencji prognoz zbiorów w 2009 roku. Organizacje prowadzące analizę rynku zbóż oczekują spadku produkcji w całym basenie Morza Czarnego, przy czym na tle innych krajów regionu szczególnie duża obniżka zbiorów prognozowana na Ukrainie, w zależności od prognoz od 16 proc. do 29 proc. w skali roku. Ukraiński resort rolnictwa przewiduje, iż w 2009 r. zbiory zbóż spadną z 53,3 mln t (52,5 mln t wg Międzynarodowej Rady Zbożowej) w 2008 r. do 45 mln t.

Szacunki te są bardziej optymistyczne od prognoz ukraińskiej firmy analitycznej UkrAgroConsult oczekującej zmniejszenia produkcji do 38-42 mln t. Według wstępnych prognoz rosyjskiej instytucji analitycznej SovEcon zbiory zbóż w Rosji w bieżącym roku spadną do 85-96 mln t wobec 107 mln t w 2008 r. (wg Międzynarodowej Rady Zbożowej 105 mln t), czyli o od 10 do 21 proc.

Oczekiwany spadek produkcji wynikać będzie przede wszystkim ze zmniejszenia wykorzystania nawozów, stąd zapewnione przez rząd rosyjski kredyty na zakup nawozów, mogą przełożyć się na wzrost szacowanych plonów zbóż ozimych oraz jarych. Firma UkrAgroConsult przed ogłoszeniem wsparcia na zakup nawozów w Rosji prognozowała, iż plony pszenicy spadną z 2,45 do 1,93 t/ha (-15 proc.), a na Ukrainie z 3,46 t/ha do 2,95 t/ha (-21 proc.). Historycznie wyższe plonowanie zbóż na Ukrainie wynika z uwarunkowań przyrodniczych produkcji rolnej, przede wszystkim bardzo dobrej gleby.

Na kształtowanie się cen zbóż w bieżącym roku w Rosji i na Ukrainie, oprócz sytuacji światowej, będą mieć wpływ przede wszystkim zapasy. W Rosji całkowite zapasy zbóż na 1 stycznia 2009 r., łącznie z 7 mln t zmagazynowanymi przez Państwo w ramach skupu interwencyjnego, szacowane są przez UkrAgroConsult na ponad 45 mln t. Według SovEcon w średnich i dużych gospodarstwach rolnych zapasy zbóż w Rosji (z wyłączeniem kukurydzy) wzrosły w skali roku o 65 proc., a samej pszenicy o 76 proc. W przypadku kukurydzy SovEcon szacuje blisko dwukrotny wzrost zapasów.

Natomiast firma UkrAgroConsult oszacowała wzrost całkowitych zapasów zbóż na Ukrainie na 44 proc. do 19 mln t (w tym 9 mln t pszenicy), przy czym niemalże połowa zbóż zmagazynowana jest w gospodarstwach rolnych. Również w Kazachstanie zapasy zbóż szacowane są na blisko 10 mln t.

Oznacza to, iż mimo oczekiwanego spadku produkcji, wysokie zapasy zbóż w basenie Morza Czarnego, umożliwią w przyszłym sezonie 2008/2009 utrzymanie przez ten region wysokiego udziału w globalnym eksporcie i znaczącego wpływu na kształtowanie się światowych cen. Dotyczy to w szczególności Rosji.

W szerszym kontekście warto zwrócić uwagę, iż z prognoz Amerykańskiego Departamentu Rolnictwa (USDA) wynika, iż w skali globalnej zapasy na koniec bieżącego sezonu 2008/2009 będą na poziomie 413,3 mln ton, czyli o 17 proc. niższym aniżeli średnia z lat 1995-2005 przy popycie na poziomie 2 165,4 mln t, czyli o 15 proc. wyższym aniżeli w powyższej dekadzie. Oznacza to, iż mimo częściowego odbudowania zapasów, będą one na relatywnie niskim poziomie, a ceny ziarna pozostaną w nowym sezonie bardzo wrażliwe na zmiany wielkość produkcji w 2009 r. i w pierwszej połowie 2010 roku.

W opinii Banku BGŻ, w pierwszym półroczu 2009 r. ceny zbóż na rynku światowym będą utrzymywać się w trendzie wzrostowym. Podlegać będą one jednakże silnym wahaniom krótkookresowym będącym konsekwencją niepewności odnośnie rozwoju sytuacji gospodarczej na świecie. W nowym sezonie jednym z głównych czynników decydujących o koniunkturze w sektorze zbóż będzie wielkość światowych zbiorów. W przypadku potwierdzenia się prognozowanego obecnie spadku produkcji w głównych regionach upraw, przewiduje się znaczącego umocnienia cen pod koniec drugiego kwartału 2009 roku.

Rosja dysponująca dużymi zapasami zbóż, podobnie jak w 2008 r., będzie znaczącym graczem na światowym rynku. Dodatkowo zapowiadane przez rząd rosyjski wsparcie eksportu oraz duża kontrola przez państwo zapasów (możliwość realizacji dużych transakcji w określonym czasie) może oznaczać, iż przy niższych światowych zbiorach w nowym sezonie, rola Rosji na globalnym rynku może się zwiększyć. Jednocześnie znacznie Ukrainy w porównaniu z 2008 r. może być mniejsze, w związku z prawdopodobnym spadkiem udziału w światowym eksporcie, jednakże nadal będzie ona odgrywać istotną rolę w kształtowaniu się cen zbóż w wymianie międzynarodowej i stanowić konkurencję dla zboża europejskiego.

Źródło: Świat Zbóż