Interwencja na rynku zbóż w Polsce
W latach 2000-2002 w UE produkowano przeciętnie rocznie 206 mln ton zbóż, w tym: 99,5 mln ton pszenicy, 49,2 mln ton jęczmienia, 38,5 mln ton kukurydzy, 6,9 mln ton owsa, 5,6 mln ton żyta. Łączna powierzchnia upraw zbóż wynosiła 36,9 mln ha, a przeciętny plon - 5,6 t/ha.
Państwa Unii importowały 11,7 mln ton, eksportując 24,0 mln ton. Ponad połowę zasobów ziarna wykorzystywano na pasze dla zwierząt (54 proc.), około 25 proc. na konsumpcję, przetwórstwo przemysłowe (7,8 proc.) i nasiona (3,4 proc.). Zapasy ziarna u producentów, handlowców i interwencyjne stanowiły przeciętnie 1/5 produkcji (42,8 mln t, w tym zapasy interwencyjne - 8,5 mln t).
Cechą charakterystyczną rynku zbóż w UE są także duże obroty ziarnem i jego produktami między poszczególnymi krajami członkowskimi. Średnio wynosiły one 12,3 mld euro (dla porównania wartość eksportu ziarna w tych latach sięgała 5,7 mld euro).
W Polsce w tych samych latach średniorocznie produkowano 25,4 mln ton zbóż, w tym: 9 mln ton pszenicy, 4,2 mln ton żyta, 3,2 mln ton jęczmienia, 1,3 mln ton owsa, 2,5 mln ton pszenżyta, 1,4 mln ton kukurydzy. Import wynosił 1,2 mln ton, a eksport - 0,2 mln t. Na pasze przeznaczano 65 proc., na konsumpcję 23 proc., nasiona 7,5 proc., przetwórstwo przemysłowe 3,4 proc. Zapasy wynosiły przeciętnie 3,1 mln t, w tym interwencyjne 0,7 mln ton. Zboża uprawia w Polsce 1446 tys. gospodarstw rolnych, w tym pszenicę 835 tys.
Działania interwencyjne na rynku zbóż przed wstąpieniem Polski do UE Przez ostatnie pięć lat wykorzystywano w Polsce następujące instrumenty interwencji wewnętrznej:
a) ceny interwencyjne,
b) zakupy realizowane w formie:
- skupu pszenicy i żyta przez przedsiębiorców z dopłatą ARR dla producentów do cen skupu, - bezpośredniego zakupu interwencyjnego realizowanego przez ARR, - poręczenia kredytów na skup
Ceny interwencyjne zatwierdzane były przez Radę Ministrów w rocznych programach działań interwencyjnych. Idea tych cen była związana z dążeniem państwa do ochrony producentów rolnych na rynku oraz przeciwdziałania spadkowi ich dochodów.
Podstawową formą wspierania rynku zbożowego był skup pszenicy i żyta przez przedsiębiorców, w ramach którego ARR udzielała dopłat do cen skupu bezpośrednio producentom zbóż. Działania interwencyjne prowadzone były w okresie lipiec- -październik i obejmowały pszenicę i żyto spełniające wymagania ilościowo-jakościowe określone przez Agencję, a przedsiębiorcy wybierani byli w drodze przetargów organizowanych przez Oddziały Terenowe ARR. Skup zbóż prowadzony był przez przedsiębiorców za:
- środki finansowe pochodzące z kredytów bankowych, do oprocentowania których dopłacała Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, - własne środki finansowe, m.in. kredyty komercyjne.
Działaniem uzupełniającym system skupu zbóż z bezpośrednimi dopłatami ARR dla producentów była możliwość dokonywania ewentualnych zakupów interwencyjnych zbóż na zapasy operacyjne w miesiącach listopad-grudzień. Prowadzenie zakupów pszenicy i żyta za środki Agencji miało umożliwić sprzedaż ziarna tym producentom, którzy z różnych przyczyn nie mogli dokonać ich sprzedaży przedsiębiorcom uczestniczącym w systemie skupu zbóż z dopłatą do cen skupu. Jednak przez 4 lata funkcjonowania tego systemu nie było potrzeby dokonywania zakupów bezpośrednich przez ARR w miesiącach listopad-grudzień. W ostatnich dwóch latach stworzono możliwość wsparcia działań interwencyjnych poprzez udzielanie:
- dopłat do przechowywania, - dopłat wyrównawczych.
Udział ARR w zagospodarowaniu podaży rynkowej ziarna (zwłaszcza pszenicy i żyta) był w ostatnich latach bardzo wysoki (ok. 70 proc.). Wynikał on z okresu prowadzenia działań interwencyjnych rozpoczynających się w lipcu i trwających do końca października, w okresie największej sezonowej podaży ziarna.
Rynek zbóż w UE, podobnie jak w Polsce, zaliczany jest do tzw. rynków strategicznych. Z tego powodu oddziaływanie państwa na ten sektor jest duże. Jednym z nich jest podtrzymywanie cen zbóż realizowane przez zakupy interwencyjne nadwyżek rynkowych, jeżeli ceny utrzymują się poniżej ustalonych cen interwencyjnych. Władze UE zobowiązane są do zakupu zbóż w okresie trwania interwencji pod warunkiem, że odpowiadają one wymogom jakościowym. W roku gospodarczym 2004/05 skup interwencyjny prowadzony może być na rynkach:
- pszenicy zwyczajnej, - pszenicy durum, - jęczmienia, - kukurydzy, - sorga.
Natomiast zboża pozostałe mogą być zbywane wyłącznie w obrocie wolnorynkowym. Podstawą wsparcia rynku zbóż w Unii Europejskiej są ceny interwencyjne.
Cena interwencyjna jest taka sama dla wszystkich rodzajów zbóż objętych interwencją i wynosi 101,31 euro/t. Cena ta podlega podwyższeniu o miesięczny dodatek 0,46 euro/t od listopada do maja (maksymalnie 3,22 euro/t). Zboże oferowane w ramach interwencji musi spełniać minimalne wymagania jakościowe.
Obowiązująca cena interwencyjna wraz dodatkiem podlega podwyższeniu lub obniżeniu w zależności od faktycznej jakości ziarna dostarczonego przez sprzedającego w ramach zakupów interwencyjnych.
Zboże w UE może być skupowane interwencyjnie tylko w następujących okresach:
- od 1.08. do 30.04 (Włochy, Hiszpania, Grecja i Portugalia), - od 1.12. do 30.06 (Szwecja), - od 1.11. do 31.05 (pozostałe kraje UE); ten termin zakupów interwencyjnych będzie obowiązywał w Polsce.
W sytuacji, gdy ceny rynkowe spadną poniżej ceny interwencyjnej, przedsiębiorcy sprzedają zboże w ramach zakupów interwencyjnych. Cena interwencyjna w UE spełnia zatem zupełnie inną rolę niż w funkcjonującym w Polsce systemie interwencji na rynku zbóż. Jest ona znacznie niższa od ceny rynkowej, dlatego też sprzedaż w ramach zakupów interwencyjnych jest ostatnią szansą dla oferentów (producentów i handlowców) zbóż.
Agencja zobowiązana jest do zakupu całego oferowanego zboża, jeśli spełnia ono minimalne wymagania ilościowe i jakościowe. Zakup interwencyjny może być realizowany przy zastosowaniu dwóch sposobów:
- pierwszy zakłada, że oferowane zboże - przed jego przejęciem na zapasy interwencyjne UE - jest dostarczane przez oferenta do magazynu interwencyjnego,
- drugi zakłada, że oferowane zboże jest przejmowane w miejscu jego przechowywania, pod warunkiem, że oferent dysponuje magazynem autoryzowanym; po przejęciu oferowanych zbóż na zapasy interwencyjne, w wyniku zawarcia umowy na świadczenie usług przechowalniczych, magazyn autoryzowany oferenta staje się magazynem interwencyjnym.
Przepisy UE określają minimalną ilość zbóż, jaka może być przedmiotem zakupu interwencyjnego, tj.:
- 80 ton w przypadku ofert na przejęcie zbóż w magazynie interwencyjnym,
- 1000 ton w przypadku ofert na przejęcie zbóż w miejscu przechowywania dla jednej lokalizacji (taką ilość przewidziano w polskiej procedurze realizacji mechanizmu Wspólnej Polityki Rolnej).
Każda partia kierowana na zapasy interwencyjne jest dokładnie sprawdzana pod kątem wymagań jakościowych. Jeżeli ziarno nie będzie spełniać minimalnych wymagań, zostanie odrzucone, a dostawca poniesie dodatkowo koszty transportu oraz koszty opłat związanych z odrzuceniem zboża.
Zakupy interwencyjne mogą być prowadzone wyłącznie w oparciu o zatwierdzone centra interwencyjne, czyli obszary geograficzne, których granice są najczęściej zgodne z podziałem administracyjnym danego kraju. Centra interwencyjne ustanawiane są Rozporządzeniem Komisji Europejskiej w celu ułatwienia administrowania działaniami interwencyjnymi na rynku zbóż. Są one ustanawiane oddzielnie dla każdego gatunku zbóż objętego działaniami interwencyjnymi.
Często jednak mamy do czynienia z umiejscowieniem kilku centrów na jednym obszarze (w jednym punkcie). Polska jako pierwsza spośród państw kandydujących do UE przedstawiła propozycję listy centrów interwencyjnych dla zbóż. Obecnie trwają konsultacje w sprawie ostatecznego zatwierdzenia ich liczby i lokalizacji.
Centrum interwencyjne stanowi podstawę do wyliczenia należnych zwrotów wydatków poniesionych na transport przez podmioty rynkowe. Koszty transportu zbóż z miejsca ich przechowywania w momencie złożenia oferty do najbliższego centrum interwencyjnego pokrywa oferent.
Jeśli Agencja nie dysponuje odpowiednią bazą przechowalniczą dla oferowanej ilości ziarna w centrum interwencyjnym najbliższym pod względem lokalizacji oferowanych zbóż, wówczas wyznacza magazyn znajdujący się w innym centrum interwencyjnym.
Oferent musi dostarczyć ziarno do wskazanego przez agencję magazynu. Jeśli związane z tą operacją koszty transportu są wyższe, niż wynikałoby to z transportu ziarna do najbliższego centrum, Agencja refunduje oferentowi poniesione przez niego dodatkowe koszty transportu.
Dostawy zbóż do magazynu interwencyjnego odbywają się w ramach harmonogramu realizacji dostaw, przy czym pierwsza partia zbóż musi zostać dostarczona w ciągu 1 miesiąca od dnia wpływu do OT ARR oferty spełniającej wszystkie wymogi. W ramach danej oferty całość zbóż musi być dostarczona do magazynu interwencyjnego w ciągu 2 miesięcy licząc od miesiąca złożenia ważnej oferty, jednak nie później niż do 31 lipca.
W przypadku, gdy ARR przejmuje za zgodą oferenta zboże w miejscu przechowywania w momencie złożenia oferty, wspomniane powyżej koszty transportu i koszty wydania zbóż z magazynu są potrącane od ceny interwencyjnej.
Z działalnością centrów interwencyjnych dla zbóż w UE związana jest również konieczność wynajmu przez Agencję powierzchni przechowalniczej dla magazynowania ziarna w ramach zakupu interwencyjnego. Pierwszym etapem dla podmiotu zainteresowanego świadczeniem usług przechowalniczych na rzecz Agencji jest uzyskanie autoryzacji magazynu (magazynów).
We wszystkich przedsiębiorstwach przechowalniczych, których oferty zostały przyjęte, przeprowadzona zostanie kontrola autoryzacyjna (powinna się ona zakończyć się przed 20 września nowego roku gospodarczego). Przyznana autoryzacja obowiązuje jedynie dla danego roku gospodarczego.
W zależności od zapotrzebowania na powierzchnię przechowalniczą oraz od oferowanych przez magazyny autoryzowane stawek za przechowywanie i powierzchnię przechowalniczą, Oddziały Terenowe Agencji wybiorą niezbędną powierzchnię magazynową i podpiszą z wybranymi przedsiębiorcami umowy na świadczenie usług przechowalniczych. Na podstawie tych umów magazyny stają się magazynami interwencyjnymi.
Podstawą do wyliczenia płatności wypłacanych poszczególnym przedsiębiorstwom przechowalniczym jest miesięczne zestawienie operacji magazynowych. Stawka za przechowywanie składa się z następujących składników kosztowych:
- przyjmowanie zboża, - ocena parametrów jakościowych zboża, - magazynowanie, - wydawanie zbóż, - przemieszczanie zboża między poszczególnymi pomieszczeniami.
Ponadto przedsiębiorstwu przechowalniczemu będą płacone uzgodnione stawki za świadczenie innych czynności związanych z właściwym przechowywaniem zbóż, w tym: z dezynfekcją, dezynsekcją, deratyzacją i fumigacją.
Decyzję o sprzedaży zbóż z zapasów interwencyjnych przechowywanych w poszczególnych krajach członkowskich UE podejmuje Komisja Europejska na wniosek zainteresowanych krajów członkowskich. Informacja o otwarciu przetargu na sprzedaż zbóż z zapasów interwencyjnych obwieszczana jest w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich w formie rozporządzenia otwierającego przetarg na sprzedaż zbóż z zapasów interwencyjnych. W rozporządzeniu tym Komisja Europejska określa ilości zbóż przeznaczone do sprzedaży oraz ostateczny termin składania ofert przetargowych (w przypadku przetargu jednorazowego) lub datę pierwszego i terminy częściowe składania ofert (w przypadku przetargu stałego).
W przetargu jednorazowym wyznaczony jest jeden ostateczny termin składania ofert przetargowych, natomiast w przetargu stałym ilość zbóż przeznaczonych na sprzedaż dzielona jest na kilka transz, a wyznaczone daty określają ostateczne terminy składania ofert dla każdego przetargu częściowego. Daty określające ostateczne terminy składania ofert dla każdego przetargu częściowego i dla każdego przetargu jednorazowego podawane są przez Agencję.
Sprzedaż zbóż z zapasów interwencyjnych może być prowadzona na rynek wewnętrzny Unii Europejskiej lub na eksport. W obu przypadkach konieczne jest wniesienie przez przedsiębiorcę zabezpieczenia przetargowego oraz innych zabezpieczeń określonych w rozporządzeniach Komisji Europejskiej, otwierających przetarg na sprzedaż zbóż z zapasów interwencyjnych.
1. W ramach sprzedaży zbóż na rynek wewnętrzny Unii Europejskiej oferta przetargowa składana jest przez przedsiębiorcę (na formularzu ofertowym wydawanym przez Agencję) i powinna zostać sporządzona odrębnie dla każdego magazynu interwencyjnego. Minimalna ilość zbóż, na jaką może być złożona oferta wynosi 20 ton (dla każdego magazynu interwencyjnego), chyba że Komisja Europejska w rozporządzeniu otwierającym przetarg lub Agencja (w odrębnych przepisach) określą inne minimalne ilości.
Rozstrzygnięcia przetargu na sprzedaż zbóż z zapasów interwencyjnych na rynek wewnętrzny UE dokonuje Agencja. Przetarg wygrywa ten przedsiębiorca, który zaproponował najwyższą cenę ofertową za zboże przeznaczone na sprzedaż z określonego magazynu interwencyjnego.
Dolny przedział oferty cenowej wyznacza cena interwencyjna i sprzedaż dochodzi do skutku, kiedy przystępujący do przetargu oferują ceny powyżej jej poziomu. W przypadku, gdy złożonych zostanie kilka ofert przetargowych dla zbóż przechowywanych w określonym magazynie interwencyjnym, wygrywa przedsiębiorca, który zaproponował najwyższą cenę ofertową.
Agencja przyznaje zwycięzcy przetargu wnioskowaną ilość zbóż. Jeżeli w magazynie interwencyjnym nadal pozostaje zboże do rozdysponowania, przyznawane jest ono przedsiębiorcy, który zaoferował cenę niższą (drugą w kolejności pod względem wysokości). Przydział ten może jednak nastąpić wyłącznie pod warunkiem, że pozostała w magazynie ilość zbóż odpowiada ilości wnioskowanej przez przedsiębiorcę w ofercie przetargowej bądź wyraził on zgodę na redukcję wnioskowanej ilości zbóż.
2. W przypadku sprzedaży zbóż z zapasów interwencyjnych na eksport wymagane jest posiadanie przez przedsiębiorcę licencji eksportowej. Termin ważności licencji eksportowej zbóż z zapasów interwencyjnych rozpoczyna się w ostatnim dniu wyznaczonym dla składania ofert przetargowych. Oferta przetargowa składana jest przez przedsiębiorcę (na formularzu ofertowym wydawanym przez Agencję) i powinna zostać sporządzona odrębnie dla każdego magazynu interwencyjnego.
Minimalna ilość zbóż, na jaką może być złożona oferta wynosi 500 ton, chyba że Komisja Europejska w rozporządzeniu otwierającym przetarg lub Agencja (w odrębnych przepisach) określą inne minimalne ilości. Rozstrzygnięcia przetargu na sprzedaż zbóż z zapasów interwencyjnych na eksport dokonuje Komisja Europejska, która informuje o tym agencje interwencyjne, a te z kolei powiadamiają przedsiębiorców.
W przypadku przeznaczenia ziarna na eksport zabezpieczenie wynosi 5 euro/t. Gdy oferowana cena jest niższa od występującej na rynku w miejscu przechowywania ziarna bądź interwencyjnej w dniu złożenia oferty, należy wnieść dodatkowe zabezpieczenie eksportowe pokrywające różnice w tych cenach. Takie rozwiązanie zapobiega przed ponownym wprowadzeniem ziarna na rynek Wspólnoty.
Przedsiębiorca, z którym Agencja zawarła umowę sprzedaży, dokonuje odbioru ziarna z magazynu interwencyjnego po wniesieniu zapłaty na konto Agencji. Zapłata za zboże oraz jego odbiór powinny nastąpić w ciągu miesiąca od daty zawarcia umowy sprzedaży zbóż z zapasów interwencyjnych. Po upływie tego terminu przedsiębiorca ponosi wszelkie ryzyko oraz koszty związane z przechowywaniem zakupionych zbóż w odniesieniu do nieodebranej ilości.
Przy sprzedaży ziarna z zapasów interwencyjnych na eksport przedsiębiorcy przysługuje zwrot kosztów poniesionych przez niego w związku z transportem ziarna do portu eksportowego.
Za transport zakończony uważa się umieszczenie zboża na wagach (przed magazynem portu lub jego załadunku na statek). Każdy załadunek ziarna na statek pokrywa eksporter. Kiedy przedsiębiorca nie zrealizuje eksportu w ilościach określonych w licencji i w czasie jej trwania, kaucja przepada w całości lub w określonej części (dopuszcza się +/- 5 proc. różnicy wykonania ilościowego).
Handel zagraniczny zbożem objęty jest wymogiem posiadania licencji importowej. Oznacza to, że po 1 maja 2004 roku każdy przedsiębiorca, który zamierza importować zboże jest zobowiązany do uzyskania zezwolenia w postaci licencji importowej wydanej przez właściwą instytucję.
W Polsce będzie to Agencja Rynku Rolnego. Przedsiębiorcy, którzy chcą dokonać importu zbóż poza kontyngentami w zależności od produktu w ilościach większych niż 1 tona lub 5 ton (w zależności od kodów CN), muszą uzyskać licencję importową. Jest ona wymagana przy imporcie każdej ilości zbóż w ramach kontyngentów.
Chroniąc rynek zbóż przed tanim importem, kraje UE nie stosują stawek Wspólnej Taryfy Celnej, lecz wprowadziły zmienne opłaty celne. Opłaty te wylicza się na podstawie ceny wejścia1 lub maksymalnej ceny importowej oraz ceny na bazie CIF Rotterdam2. Opłata celna stanowi różnicę pomiędzy wskaźnikową ceną importowanego zboża na bazie CIF Rotterdam a ceną wejścia.
Poziom ceny wejścia ustalany jest w kwocie stanowiącej ekwiwalent obowiązującej w danym roku ceny interwencyjnej powiększonej o 55 proc. Cena ta ulega zmianom wraz ze zmianami ceny interwencyjnej oraz cen światowych. Nie może być jednak mniejsza niż stawki wynikające ze związanej ze Światową Organizacją Handlu (WTO) Wspólnej Taryfy Celnej.
Na zboża nie podlegające zakupom interwencyjnym (np. owies, pszenżyto) stawki celne ustalane są sezonowo. Mechanizm Interwencyjny zakup i sprzedaż zbóż prowadzony w krajach UE ma na celu utrzymanie rynkowych cen zboża na założonym, odpowiednim poziomie w sytuacji występowania nadwyżek podaży nad popytem. Jest on traktowany jako awaryjny system zbytu zbóż dla tych operatorów rynku zbożowego, którzy nie byli w stanie uzyskać na wolnym rynku ceny wyższej od ceny interwencyjnej.
Po uzyskaniu przez Polskę członkostwa UE, działania interwencyjne na rynku zbóż ulegną zasadniczej zmianie:
- w okresie żniw Agencja nie będzie organizatorem skupu, tak jak to miało miejsce dotychczas,
- skupu zbóż będą dokonywać przedsiębiorcy na własne ryzyko po cenach rynkowych; nie będą więc w okresie żniw ustalane ceny instytucjonalne, jakimi dotychczas były ceny interwencyjne,
- wymagania jakościowe dla zbóż skupowanych w okresie żniw określać będą podmioty skupujące; one również będą podejmowały m.in. decyzje dotyczące terminów prowadzenia skupu oraz ilości i rodzajów zbóż, które chcą skupić,
- zakupu interwencyjnego zbóż będzie mogła dokonywać Agencja w okresie od 1 listopada do 31 maja; dostawcami zbóż na zapasy interwencyjne będą mogli być zarówno producenci zbóż, jak i wszystkie inne podmioty rynkowe, na warunkach określonych stosownymi rozporządzeniami Komisji Europejskiej,
- zakupione w ramach interwencji zboże będzie kierowane do magazynów interwencyjnych, a właścicielem zakupionych zbóż będzie UE.
Państwa Unii importowały 11,7 mln ton, eksportując 24,0 mln ton. Ponad połowę zasobów ziarna wykorzystywano na pasze dla zwierząt (54 proc.), około 25 proc. na konsumpcję, przetwórstwo przemysłowe (7,8 proc.) i nasiona (3,4 proc.). Zapasy ziarna u producentów, handlowców i interwencyjne stanowiły przeciętnie 1/5 produkcji (42,8 mln t, w tym zapasy interwencyjne - 8,5 mln t).
Cechą charakterystyczną rynku zbóż w UE są także duże obroty ziarnem i jego produktami między poszczególnymi krajami członkowskimi. Średnio wynosiły one 12,3 mld euro (dla porównania wartość eksportu ziarna w tych latach sięgała 5,7 mld euro).
W Polsce w tych samych latach średniorocznie produkowano 25,4 mln ton zbóż, w tym: 9 mln ton pszenicy, 4,2 mln ton żyta, 3,2 mln ton jęczmienia, 1,3 mln ton owsa, 2,5 mln ton pszenżyta, 1,4 mln ton kukurydzy. Import wynosił 1,2 mln ton, a eksport - 0,2 mln t. Na pasze przeznaczano 65 proc., na konsumpcję 23 proc., nasiona 7,5 proc., przetwórstwo przemysłowe 3,4 proc. Zapasy wynosiły przeciętnie 3,1 mln t, w tym interwencyjne 0,7 mln ton. Zboża uprawia w Polsce 1446 tys. gospodarstw rolnych, w tym pszenicę 835 tys.
Działania interwencyjne na rynku zbóż przed wstąpieniem Polski do UE Przez ostatnie pięć lat wykorzystywano w Polsce następujące instrumenty interwencji wewnętrznej:
a) ceny interwencyjne,
b) zakupy realizowane w formie:
- skupu pszenicy i żyta przez przedsiębiorców z dopłatą ARR dla producentów do cen skupu, - bezpośredniego zakupu interwencyjnego realizowanego przez ARR, - poręczenia kredytów na skup
Ceny interwencyjne zatwierdzane były przez Radę Ministrów w rocznych programach działań interwencyjnych. Idea tych cen była związana z dążeniem państwa do ochrony producentów rolnych na rynku oraz przeciwdziałania spadkowi ich dochodów.
Podstawową formą wspierania rynku zbożowego był skup pszenicy i żyta przez przedsiębiorców, w ramach którego ARR udzielała dopłat do cen skupu bezpośrednio producentom zbóż. Działania interwencyjne prowadzone były w okresie lipiec- -październik i obejmowały pszenicę i żyto spełniające wymagania ilościowo-jakościowe określone przez Agencję, a przedsiębiorcy wybierani byli w drodze przetargów organizowanych przez Oddziały Terenowe ARR. Skup zbóż prowadzony był przez przedsiębiorców za:
- środki finansowe pochodzące z kredytów bankowych, do oprocentowania których dopłacała Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, - własne środki finansowe, m.in. kredyty komercyjne.
Działaniem uzupełniającym system skupu zbóż z bezpośrednimi dopłatami ARR dla producentów była możliwość dokonywania ewentualnych zakupów interwencyjnych zbóż na zapasy operacyjne w miesiącach listopad-grudzień. Prowadzenie zakupów pszenicy i żyta za środki Agencji miało umożliwić sprzedaż ziarna tym producentom, którzy z różnych przyczyn nie mogli dokonać ich sprzedaży przedsiębiorcom uczestniczącym w systemie skupu zbóż z dopłatą do cen skupu. Jednak przez 4 lata funkcjonowania tego systemu nie było potrzeby dokonywania zakupów bezpośrednich przez ARR w miesiącach listopad-grudzień. W ostatnich dwóch latach stworzono możliwość wsparcia działań interwencyjnych poprzez udzielanie:
- dopłat do przechowywania, - dopłat wyrównawczych.
Udział ARR w zagospodarowaniu podaży rynkowej ziarna (zwłaszcza pszenicy i żyta) był w ostatnich latach bardzo wysoki (ok. 70 proc.). Wynikał on z okresu prowadzenia działań interwencyjnych rozpoczynających się w lipcu i trwających do końca października, w okresie największej sezonowej podaży ziarna.
Rynek zbóż w UE, podobnie jak w Polsce, zaliczany jest do tzw. rynków strategicznych. Z tego powodu oddziaływanie państwa na ten sektor jest duże. Jednym z nich jest podtrzymywanie cen zbóż realizowane przez zakupy interwencyjne nadwyżek rynkowych, jeżeli ceny utrzymują się poniżej ustalonych cen interwencyjnych. Władze UE zobowiązane są do zakupu zbóż w okresie trwania interwencji pod warunkiem, że odpowiadają one wymogom jakościowym. W roku gospodarczym 2004/05 skup interwencyjny prowadzony może być na rynkach:
- pszenicy zwyczajnej, - pszenicy durum, - jęczmienia, - kukurydzy, - sorga.
Natomiast zboża pozostałe mogą być zbywane wyłącznie w obrocie wolnorynkowym. Podstawą wsparcia rynku zbóż w Unii Europejskiej są ceny interwencyjne.
Cena interwencyjna jest taka sama dla wszystkich rodzajów zbóż objętych interwencją i wynosi 101,31 euro/t. Cena ta podlega podwyższeniu o miesięczny dodatek 0,46 euro/t od listopada do maja (maksymalnie 3,22 euro/t). Zboże oferowane w ramach interwencji musi spełniać minimalne wymagania jakościowe.
Obowiązująca cena interwencyjna wraz dodatkiem podlega podwyższeniu lub obniżeniu w zależności od faktycznej jakości ziarna dostarczonego przez sprzedającego w ramach zakupów interwencyjnych.
Zboże w UE może być skupowane interwencyjnie tylko w następujących okresach:
- od 1.08. do 30.04 (Włochy, Hiszpania, Grecja i Portugalia), - od 1.12. do 30.06 (Szwecja), - od 1.11. do 31.05 (pozostałe kraje UE); ten termin zakupów interwencyjnych będzie obowiązywał w Polsce.
W sytuacji, gdy ceny rynkowe spadną poniżej ceny interwencyjnej, przedsiębiorcy sprzedają zboże w ramach zakupów interwencyjnych. Cena interwencyjna w UE spełnia zatem zupełnie inną rolę niż w funkcjonującym w Polsce systemie interwencji na rynku zbóż. Jest ona znacznie niższa od ceny rynkowej, dlatego też sprzedaż w ramach zakupów interwencyjnych jest ostatnią szansą dla oferentów (producentów i handlowców) zbóż.
Agencja zobowiązana jest do zakupu całego oferowanego zboża, jeśli spełnia ono minimalne wymagania ilościowe i jakościowe. Zakup interwencyjny może być realizowany przy zastosowaniu dwóch sposobów:
- pierwszy zakłada, że oferowane zboże - przed jego przejęciem na zapasy interwencyjne UE - jest dostarczane przez oferenta do magazynu interwencyjnego,
- drugi zakłada, że oferowane zboże jest przejmowane w miejscu jego przechowywania, pod warunkiem, że oferent dysponuje magazynem autoryzowanym; po przejęciu oferowanych zbóż na zapasy interwencyjne, w wyniku zawarcia umowy na świadczenie usług przechowalniczych, magazyn autoryzowany oferenta staje się magazynem interwencyjnym.
Przepisy UE określają minimalną ilość zbóż, jaka może być przedmiotem zakupu interwencyjnego, tj.:
- 80 ton w przypadku ofert na przejęcie zbóż w magazynie interwencyjnym,
- 1000 ton w przypadku ofert na przejęcie zbóż w miejscu przechowywania dla jednej lokalizacji (taką ilość przewidziano w polskiej procedurze realizacji mechanizmu Wspólnej Polityki Rolnej).
Każda partia kierowana na zapasy interwencyjne jest dokładnie sprawdzana pod kątem wymagań jakościowych. Jeżeli ziarno nie będzie spełniać minimalnych wymagań, zostanie odrzucone, a dostawca poniesie dodatkowo koszty transportu oraz koszty opłat związanych z odrzuceniem zboża.
Zakupy interwencyjne mogą być prowadzone wyłącznie w oparciu o zatwierdzone centra interwencyjne, czyli obszary geograficzne, których granice są najczęściej zgodne z podziałem administracyjnym danego kraju. Centra interwencyjne ustanawiane są Rozporządzeniem Komisji Europejskiej w celu ułatwienia administrowania działaniami interwencyjnymi na rynku zbóż. Są one ustanawiane oddzielnie dla każdego gatunku zbóż objętego działaniami interwencyjnymi.
Często jednak mamy do czynienia z umiejscowieniem kilku centrów na jednym obszarze (w jednym punkcie). Polska jako pierwsza spośród państw kandydujących do UE przedstawiła propozycję listy centrów interwencyjnych dla zbóż. Obecnie trwają konsultacje w sprawie ostatecznego zatwierdzenia ich liczby i lokalizacji.
Centrum interwencyjne stanowi podstawę do wyliczenia należnych zwrotów wydatków poniesionych na transport przez podmioty rynkowe. Koszty transportu zbóż z miejsca ich przechowywania w momencie złożenia oferty do najbliższego centrum interwencyjnego pokrywa oferent.
Jeśli Agencja nie dysponuje odpowiednią bazą przechowalniczą dla oferowanej ilości ziarna w centrum interwencyjnym najbliższym pod względem lokalizacji oferowanych zbóż, wówczas wyznacza magazyn znajdujący się w innym centrum interwencyjnym.
Oferent musi dostarczyć ziarno do wskazanego przez agencję magazynu. Jeśli związane z tą operacją koszty transportu są wyższe, niż wynikałoby to z transportu ziarna do najbliższego centrum, Agencja refunduje oferentowi poniesione przez niego dodatkowe koszty transportu.
Dostawy zbóż do magazynu interwencyjnego odbywają się w ramach harmonogramu realizacji dostaw, przy czym pierwsza partia zbóż musi zostać dostarczona w ciągu 1 miesiąca od dnia wpływu do OT ARR oferty spełniającej wszystkie wymogi. W ramach danej oferty całość zbóż musi być dostarczona do magazynu interwencyjnego w ciągu 2 miesięcy licząc od miesiąca złożenia ważnej oferty, jednak nie później niż do 31 lipca.
W przypadku, gdy ARR przejmuje za zgodą oferenta zboże w miejscu przechowywania w momencie złożenia oferty, wspomniane powyżej koszty transportu i koszty wydania zbóż z magazynu są potrącane od ceny interwencyjnej.
Z działalnością centrów interwencyjnych dla zbóż w UE związana jest również konieczność wynajmu przez Agencję powierzchni przechowalniczej dla magazynowania ziarna w ramach zakupu interwencyjnego. Pierwszym etapem dla podmiotu zainteresowanego świadczeniem usług przechowalniczych na rzecz Agencji jest uzyskanie autoryzacji magazynu (magazynów).
We wszystkich przedsiębiorstwach przechowalniczych, których oferty zostały przyjęte, przeprowadzona zostanie kontrola autoryzacyjna (powinna się ona zakończyć się przed 20 września nowego roku gospodarczego). Przyznana autoryzacja obowiązuje jedynie dla danego roku gospodarczego.
W zależności od zapotrzebowania na powierzchnię przechowalniczą oraz od oferowanych przez magazyny autoryzowane stawek za przechowywanie i powierzchnię przechowalniczą, Oddziały Terenowe Agencji wybiorą niezbędną powierzchnię magazynową i podpiszą z wybranymi przedsiębiorcami umowy na świadczenie usług przechowalniczych. Na podstawie tych umów magazyny stają się magazynami interwencyjnymi.
Podstawą do wyliczenia płatności wypłacanych poszczególnym przedsiębiorstwom przechowalniczym jest miesięczne zestawienie operacji magazynowych. Stawka za przechowywanie składa się z następujących składników kosztowych:
- przyjmowanie zboża, - ocena parametrów jakościowych zboża, - magazynowanie, - wydawanie zbóż, - przemieszczanie zboża między poszczególnymi pomieszczeniami.
Ponadto przedsiębiorstwu przechowalniczemu będą płacone uzgodnione stawki za świadczenie innych czynności związanych z właściwym przechowywaniem zbóż, w tym: z dezynfekcją, dezynsekcją, deratyzacją i fumigacją.
Decyzję o sprzedaży zbóż z zapasów interwencyjnych przechowywanych w poszczególnych krajach członkowskich UE podejmuje Komisja Europejska na wniosek zainteresowanych krajów członkowskich. Informacja o otwarciu przetargu na sprzedaż zbóż z zapasów interwencyjnych obwieszczana jest w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich w formie rozporządzenia otwierającego przetarg na sprzedaż zbóż z zapasów interwencyjnych. W rozporządzeniu tym Komisja Europejska określa ilości zbóż przeznaczone do sprzedaży oraz ostateczny termin składania ofert przetargowych (w przypadku przetargu jednorazowego) lub datę pierwszego i terminy częściowe składania ofert (w przypadku przetargu stałego).
W przetargu jednorazowym wyznaczony jest jeden ostateczny termin składania ofert przetargowych, natomiast w przetargu stałym ilość zbóż przeznaczonych na sprzedaż dzielona jest na kilka transz, a wyznaczone daty określają ostateczne terminy składania ofert dla każdego przetargu częściowego. Daty określające ostateczne terminy składania ofert dla każdego przetargu częściowego i dla każdego przetargu jednorazowego podawane są przez Agencję.
Sprzedaż zbóż z zapasów interwencyjnych może być prowadzona na rynek wewnętrzny Unii Europejskiej lub na eksport. W obu przypadkach konieczne jest wniesienie przez przedsiębiorcę zabezpieczenia przetargowego oraz innych zabezpieczeń określonych w rozporządzeniach Komisji Europejskiej, otwierających przetarg na sprzedaż zbóż z zapasów interwencyjnych.
1. W ramach sprzedaży zbóż na rynek wewnętrzny Unii Europejskiej oferta przetargowa składana jest przez przedsiębiorcę (na formularzu ofertowym wydawanym przez Agencję) i powinna zostać sporządzona odrębnie dla każdego magazynu interwencyjnego. Minimalna ilość zbóż, na jaką może być złożona oferta wynosi 20 ton (dla każdego magazynu interwencyjnego), chyba że Komisja Europejska w rozporządzeniu otwierającym przetarg lub Agencja (w odrębnych przepisach) określą inne minimalne ilości.
Rozstrzygnięcia przetargu na sprzedaż zbóż z zapasów interwencyjnych na rynek wewnętrzny UE dokonuje Agencja. Przetarg wygrywa ten przedsiębiorca, który zaproponował najwyższą cenę ofertową za zboże przeznaczone na sprzedaż z określonego magazynu interwencyjnego.
Dolny przedział oferty cenowej wyznacza cena interwencyjna i sprzedaż dochodzi do skutku, kiedy przystępujący do przetargu oferują ceny powyżej jej poziomu. W przypadku, gdy złożonych zostanie kilka ofert przetargowych dla zbóż przechowywanych w określonym magazynie interwencyjnym, wygrywa przedsiębiorca, który zaproponował najwyższą cenę ofertową.
Agencja przyznaje zwycięzcy przetargu wnioskowaną ilość zbóż. Jeżeli w magazynie interwencyjnym nadal pozostaje zboże do rozdysponowania, przyznawane jest ono przedsiębiorcy, który zaoferował cenę niższą (drugą w kolejności pod względem wysokości). Przydział ten może jednak nastąpić wyłącznie pod warunkiem, że pozostała w magazynie ilość zbóż odpowiada ilości wnioskowanej przez przedsiębiorcę w ofercie przetargowej bądź wyraził on zgodę na redukcję wnioskowanej ilości zbóż.
2. W przypadku sprzedaży zbóż z zapasów interwencyjnych na eksport wymagane jest posiadanie przez przedsiębiorcę licencji eksportowej. Termin ważności licencji eksportowej zbóż z zapasów interwencyjnych rozpoczyna się w ostatnim dniu wyznaczonym dla składania ofert przetargowych. Oferta przetargowa składana jest przez przedsiębiorcę (na formularzu ofertowym wydawanym przez Agencję) i powinna zostać sporządzona odrębnie dla każdego magazynu interwencyjnego.
Minimalna ilość zbóż, na jaką może być złożona oferta wynosi 500 ton, chyba że Komisja Europejska w rozporządzeniu otwierającym przetarg lub Agencja (w odrębnych przepisach) określą inne minimalne ilości. Rozstrzygnięcia przetargu na sprzedaż zbóż z zapasów interwencyjnych na eksport dokonuje Komisja Europejska, która informuje o tym agencje interwencyjne, a te z kolei powiadamiają przedsiębiorców.
W przypadku przeznaczenia ziarna na eksport zabezpieczenie wynosi 5 euro/t. Gdy oferowana cena jest niższa od występującej na rynku w miejscu przechowywania ziarna bądź interwencyjnej w dniu złożenia oferty, należy wnieść dodatkowe zabezpieczenie eksportowe pokrywające różnice w tych cenach. Takie rozwiązanie zapobiega przed ponownym wprowadzeniem ziarna na rynek Wspólnoty.
Przedsiębiorca, z którym Agencja zawarła umowę sprzedaży, dokonuje odbioru ziarna z magazynu interwencyjnego po wniesieniu zapłaty na konto Agencji. Zapłata za zboże oraz jego odbiór powinny nastąpić w ciągu miesiąca od daty zawarcia umowy sprzedaży zbóż z zapasów interwencyjnych. Po upływie tego terminu przedsiębiorca ponosi wszelkie ryzyko oraz koszty związane z przechowywaniem zakupionych zbóż w odniesieniu do nieodebranej ilości.
Przy sprzedaży ziarna z zapasów interwencyjnych na eksport przedsiębiorcy przysługuje zwrot kosztów poniesionych przez niego w związku z transportem ziarna do portu eksportowego.
Za transport zakończony uważa się umieszczenie zboża na wagach (przed magazynem portu lub jego załadunku na statek). Każdy załadunek ziarna na statek pokrywa eksporter. Kiedy przedsiębiorca nie zrealizuje eksportu w ilościach określonych w licencji i w czasie jej trwania, kaucja przepada w całości lub w określonej części (dopuszcza się +/- 5 proc. różnicy wykonania ilościowego).
Handel zagraniczny zbożem objęty jest wymogiem posiadania licencji importowej. Oznacza to, że po 1 maja 2004 roku każdy przedsiębiorca, który zamierza importować zboże jest zobowiązany do uzyskania zezwolenia w postaci licencji importowej wydanej przez właściwą instytucję.
W Polsce będzie to Agencja Rynku Rolnego. Przedsiębiorcy, którzy chcą dokonać importu zbóż poza kontyngentami w zależności od produktu w ilościach większych niż 1 tona lub 5 ton (w zależności od kodów CN), muszą uzyskać licencję importową. Jest ona wymagana przy imporcie każdej ilości zbóż w ramach kontyngentów.
Chroniąc rynek zbóż przed tanim importem, kraje UE nie stosują stawek Wspólnej Taryfy Celnej, lecz wprowadziły zmienne opłaty celne. Opłaty te wylicza się na podstawie ceny wejścia1 lub maksymalnej ceny importowej oraz ceny na bazie CIF Rotterdam2. Opłata celna stanowi różnicę pomiędzy wskaźnikową ceną importowanego zboża na bazie CIF Rotterdam a ceną wejścia.
Poziom ceny wejścia ustalany jest w kwocie stanowiącej ekwiwalent obowiązującej w danym roku ceny interwencyjnej powiększonej o 55 proc. Cena ta ulega zmianom wraz ze zmianami ceny interwencyjnej oraz cen światowych. Nie może być jednak mniejsza niż stawki wynikające ze związanej ze Światową Organizacją Handlu (WTO) Wspólnej Taryfy Celnej.
Na zboża nie podlegające zakupom interwencyjnym (np. owies, pszenżyto) stawki celne ustalane są sezonowo. Mechanizm Interwencyjny zakup i sprzedaż zbóż prowadzony w krajach UE ma na celu utrzymanie rynkowych cen zboża na założonym, odpowiednim poziomie w sytuacji występowania nadwyżek podaży nad popytem. Jest on traktowany jako awaryjny system zbytu zbóż dla tych operatorów rynku zbożowego, którzy nie byli w stanie uzyskać na wolnym rynku ceny wyższej od ceny interwencyjnej.
Po uzyskaniu przez Polskę członkostwa UE, działania interwencyjne na rynku zbóż ulegną zasadniczej zmianie:
- w okresie żniw Agencja nie będzie organizatorem skupu, tak jak to miało miejsce dotychczas,
- skupu zbóż będą dokonywać przedsiębiorcy na własne ryzyko po cenach rynkowych; nie będą więc w okresie żniw ustalane ceny instytucjonalne, jakimi dotychczas były ceny interwencyjne,
- wymagania jakościowe dla zbóż skupowanych w okresie żniw określać będą podmioty skupujące; one również będą podejmowały m.in. decyzje dotyczące terminów prowadzenia skupu oraz ilości i rodzajów zbóż, które chcą skupić,
- zakupu interwencyjnego zbóż będzie mogła dokonywać Agencja w okresie od 1 listopada do 31 maja; dostawcami zbóż na zapasy interwencyjne będą mogli być zarówno producenci zbóż, jak i wszystkie inne podmioty rynkowe, na warunkach określonych stosownymi rozporządzeniami Komisji Europejskiej,
- zakupione w ramach interwencji zboże będzie kierowane do magazynów interwencyjnych, a właścicielem zakupionych zbóż będzie UE.
Źródło: Agencja Rynku Rolnego